NGÔ THỜI NHIỆM VÀ ĐẶNG TRẦN THƯỜNG SỰ HIỂU LẦM CẦN LÀM RÕ

NGÔ THỜI NHIỆM VÀ ĐẶNG TRẦN THƯỜNG

SỰ HIỂU LẦM CẦN LÀM RÕ

Đặng Trần Thường, sinh năm 1759 kém Ngô Thời Nhiệm 13 tuổi, quê ông là xã Đại An Trang (nay là thôn Đại ơn, xã Ngọc Hoà, huyện Chương Mỹ) cách quê Ngô Thời Nhiệm 20km, ông cùng một dòng họ với Đặng Tiến Đông. Từ bé ông đã theo học cậu ruột là Tri phủ Tiên Hưng (nay thuộc Thái Bình). Năm 1782, ông lên Thăng Long ăn học, gặp lúc lính Tam Phủ lùng bắt người họ Đặng và họ Hoàng nên khi thi không đậu ông liền bỏ học đi giao du. Năm 1789, vua Quang Trung đại phá quân Thanh, vua Lê chạy sang Tàu; ông coi Tây Sơn là nguỵ triều, ông cùng những người chung chí hướng tôn Lê dấy binh chống lại nhiều lần đều thất bại. Năm 1793, ông vào Gia Định theo Nguyễn Phúc Ánh với mong muốn khôi phục cơ nghiệp nhà Lê. Do có công lớn ông được phong tới Thượng thư bộ binh

Tháng 5-1803, Gia Long sai đưa các Thượng thư triều Tây Sơn là Ngô Thời Nhiệm, Phan Huy Ích, Nguyễn Gia Phan ra đánh tại Văn Miếu. Sau khi bị đánh, Ngô Thời Nhiệm được con cháu võng về đến nhà thì chết. Lúc đó Đặng Trần Thường là Hiệp trấn Bắc thành cùng Tổng trấn Nguyễn Văn Thành là người thi hành lệnh của Gia Long nhưng người đời quy tội cho Đặng Trần Thường sai lính thẳng tay đánh bằng roi tẩm thuốc độc để trả mối tư thù với Ngô Thời Nhiệm từ trước. Người đời truyền tụng câu chuyện Đặng Trần Thường đánh Ngô Thời Nhiệm đến chết để trả mối tư thù cũ kèm theo hai vế đối của hai người và bài thơ của Ngô Thời Nhiệm. Câu chuyện nghe hay hay, đôi vế đối và bài thơ nghe hay hay nên người đời thích truyền tụng và thêm thắt cho tăng phần hấp dẫn, lại không có ai cải chính nên mọi người dễ tin là có thật.

Tuy nhiên có nhiều người không tin câu chuyện trên là có sự thật. Cao Xuân Huy và Thạch Can viết trong "Tuyển tập thơ văn Ngô Thời Nhiệm"… Cho tới nay chưa có văn bản nào xác định sự có thật của hai vế đối trên". Trần Xuân Sinh trong "Thuyết Trần - Sử nhà Trần" thì khẳng định…. hai vế đối được một thầy đồ nào đó sáng tác dưới thời Tự Đức vì chữ Thời chỉ được dùng từ thời Tự Đức do phạm huý".

Tạp chí Nghiên cứu lịch sử số 340 ra tháng 9-2004 có bài "Vài đính chính về mối quan hệ giữa Đặng Trần Thường và Ngô Thời Nhiệm" của Đặng Đức Kiên đã khẳng định: "Đặng Trần Thường và Ngô Thời Nhiệm không phải bạn học cũ, không cùng quê và trước năm 1802 hai người không hề gặp nhau nên hai người không thể có tư thù do đó không có chuyện Đặng Trần Thường sai đánh chết Ngô Thời Nhiệm và vì vậy hai vế đối và bài thơ cùng câu chuyện do người đời sau thêu dệt".

Điều cần nói cuối cùng là: "Đặng Trần Thường không sai đánh chết Ngô Thời Nhiệm do tư thù". "Người họ Ngô ở Tả Thanh Oai không nên hiểu lầm về Đặng Trần Thường".

Đặng Xuân Vĩnh